Оқушылардың республикалық олимпиадасы дарынды балаларды анықтау және дамыту, оқушылардың ғылыми білімге қызығушылығын арттырудың тиімді нысандарының бірі болып табылады. Республикалық олимпиадалар жыл сайын өткізіледі.
Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық олимпиада
Олимпиаданың негiзгi мақсаттары мен мiндеттерi:
- шығармашылық қабілеттерін дамыту;
- теориялық білімі мен тәжірибелік шеберлігін тереңдету;
- жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуына ықпал ету;
- дарынды балаларды анықтау үшін жағдай жасау;
- халықаралық олимпиадаларға қатысатын оқушыларды iрiктеу және даярлау;
- Қазақстан Республикасында білім берудің беделiн көтеру.
Олимпиада оқу жылы барысында 9-11 сынып оқушылары арасында әр жалпы білім беретін пән бойынша білім басқармасының тиісті органдарымен төрт кезеңде өткізіледі:
- бірінші (мектепшілік) кезең ағымдағы оқу жылының 30 қарашасынан кешіктірмей орта білім беру ұйымдарында ауданның (қаланың) білім басқармасының органдары дайындаған тапсырмалар бойынша өткізіледі;
- екінші (аудандық/қалалық) кезеңді аудандық немесе қалалық деңгейде ауданның (қаланың) білім басқармасы органдары өткізеді;
- үшінші (облыстық) кезеңді облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармалары, республикалық білім беру ұйымдары (бұдан әрі – ББҰ), «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы (бұдан әрі – НЗМ ДББҰ) және «Республикалық физика-математикалық мектебі» коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «РФММ» КеАҚ) өткізеді;
- төртінші (республикалық) кезең республиканың түрлі өңірлерінде жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндерді бөле отырып өткізіледі.
Олимпиаданың барлық кезеңдеріндегі қатысушылардың жұмыстары қазылар алқасына алдын ала шифрланған және сканерленген түрде ұсынылады.
Қазылар алқасы мүшелерінің жұмыстарды бағалауы ұйымдастыру комитеті әзірлеген бағалау критерийлеріне сәйкес қамтамасыз етіледі.
Әр кезеңнің қорытындысы бойынша жұмыстарды бағалау нәтижелері ұйымдастыру комитетіне беріледі.
Олимпиаданың бірінші және екінші кезеңдерінде орта және жалпы орта білім беру бағдарламалары бойынша білім беру ұйымдарының оқушылары қатысады.
Олимпиаданың үшінші кезеңіне жалпы орта білім беретін оқушылар екінші кезеңнен кейін Астана және Алматы қалалары үшін, «НЗМ» ДББҰ және РБҰ үшін іріктелген үздік үш қатысушы қатысады.
Тиісті білім деңгейі бар қатысушылар жоғары сынып бағдарламалары бойынша олимпиадаға қатысуға жіберіледі.
Олимпиаданың төртінші кезеңіне жаратылыстану-математика бағытындағы пәндер бойынша 9-11 сынып оқушылары және қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндер бойынша 10-11 сынып оқушылары, сондай-ақ олимпиада резервінің оқу-жаттығу жиындарына қатысушылар жіберіледі.
Олимпиаданың төртінші кезеңінің әрбір қатысушысы тапсырмаларды орындау үшін жеке жұмыс орнымен, дәптермен және/немесе «Дарын» РҒПО мөртабаны бар қағазбен, оқу тіліндегі тапсырмалар мәтінімен қамтамасыз етіледі.
Олимпиаданың төртінші кезеңі аяқталғаннан кейін қатысушылардың жұмыстарын бағалау нәтижелері «Дарын» РҒПО-ның интернет-ресурсында және өткізілетін орындарда 1 сағат (60 минут) ішінде орналастырылады.
Олимпиаданың төртінші кезеңінің қорытындысы шығарылғаннан кейін қатысушылардың сканерленген көшірмелері «Дарын» РҒПО-ның интернет-ресурсында қатысушылардың Тегі, Аты, Әкесінің аты (ол болған жағдайда) көрсетілмей орналастырылады.
Олимпиаданың төртінші кезеңінің ашықтығы мен айқындылығын қамтамасыз ету үшін оны өткізу процесі онлайн режимінде қарау үшін бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етіледі.
Мектеп, аудандық және облыстық (қалалық) олимпиадаларының жүлдегерлері білім беру саласындағы жергілікті өкілді және атқарушы органдардың дипломдарымен, грамоталарымен және сыйлықтарымен марапатталады.
Олимпиаданың төртінші кезеңінде жеңімпаздардың саны әр пән және сынып бойынша Олимпиаданың төртінші кезеңіне қатысушылардың жалпы санының 45 пайызын құрайды.
Олимпиаданың әр кезеңінің жеңімпаздары I, II және III дәрежелi дипломдармен марапатталады. Олимпиаданың республикалық кезеңінің I, II және III дәрежелi дипломдар саны мына үйлесімдікпен анықталады: III дәрежелi дипломдармен жеңімпаздардың 50 %-ы, II дәрежелi дипломдармен 30 %-ы, I дәрежелi дипломдармен 20 %-ы марапатталады.
Егер бірнеше қатысушы жүлделі орындарды анықтау үшін қажетті төмен деңгейге сәйкес бірдей балл санын жинаған жағдайда, жүлдегерлер саны қазылар алқасының шешімімен көбеюі мүмкін.
Жаратылыстану-математика циклы пәндері бойынша Президенттік олимпиада
Президенттік олимпиаданың мақсаттары мен міндеттері:
- орта білім беру ұйымдарының оқушылары арасында математика, физика, химия және биологиядан дарынды оқушыларды анықтау үшін кәсіптік бағдар мен болашақтағы интеллектуалдық дамуына қолайлы жағдай жасау;
- жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерді оқутуда оқушылардың қызығушылығын арттыру, теориялық білімдері мен дағдыларын тереңдету;
- тұлғаның өзін-өзі жетілдіруіне және дамытуына жағдай жасау.
Президенттік олимпиаданы ұйымдастыру және өткізу тәртібі.
Президенттік олимпиада жыл сайын үш кезеңде өткізіледі:
- бірінші (өңірлік) кезең –-1 қыркүйектен 1 қарашаға дейін;
- екінші (іріктеу) кезең – 2 турда өткізіледі:
- 1 тур (қашықтық) – 15 қарашаға дейін;
- 2 тур (шығармашылық) — қашықтық тур өткізілген күні
- үшінші (республикалық) кезең – 30 қарашаға дейін.
Екінші (шығармашылық) турдың қатысушылары 45 минут ішінде 1 беттен аспайтын көлемде оқитын тілде эссе жазады.
Президенттік олимпиаданың әр қатысушысы барлық кезеңде тапсырмаларды төрт пәннен орындайды: математика, физика, химия және биология.
Президенттік олимпиадаға бұрын республикалық және халықаралық пәндік олимпиадаларға қатыспаған республиканың білім беру ұйымдарының 11 сынып оқушылары қатысады.
Іріктеу кезеңіне өңірлік кезеңнің нәтижелері бойынша әрбір облыс, Астана, Алматы және Шымкент қалалары, «НЗМ» ДББҰ құрамында 20 адамнан аспайтын (әрбір пән бойынша 5 қатысушыдан артық емес), РБҰ және «РФМШ» КЕАҚ құрамында 8 адамнан аспайтын (әрбір пән бойынша 2 қатысушыдан артық емес) командалар ұсынады.
Іріктеу кезеңінің 2 турының нәтижелері бойынша республикалық ұйымдастыру комитеті (бұдан әрі-ұйымдастыру комитеті) Президенттік олимпиаданың республикалық кезеңіне қатысушылардың тізімін бекітеді.
Республикалық кезеңнің барлық қатысушыларына осы бұйрыққа қоса берілген нысан бойынша Президенттік олимпиадаға қатысушының сертификаты тапсырылады.
Президенттік олимпиаданың жеңімпаздары мен жүлдегерлері әр пән бойынша Министрліктің дипломдармен марапатталады. Жеңімпаздар саны қатысушылар санының 25%-ын құрайды. Олимпиаданың қорытынды кезеңінде І, II және III дәрежелі дипломдар саны мына үйлесімділікпен анықталады: III дәрежелi дипломдармен жеңімпаздардың 50 %-ы, II дәрежелi дипломдармен 30 %-ы, I дәрежелi дипломдармен 20 %-ы марапатталады.
Жеңімпаздар мен жүлдегерлерге дипломдар бір пәннен жазылады (олардың белгілі бір пәннен неғұрлым көбірек жинаған балының санына сәйкес).
Жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық ғылыми жобалар конкурстары
Ғылыми конкурстың мақсаттары мен мiндеттерi:
- оқушылардың ғылыми-зерттеу және оқу-танымдық қызметін ынталандыру;
- ең талантты және дарынды жас зерттеушiлердi iрiктеу және оларға қолдау көрсету;
- Қазақстан Республикасының зияткерлік әлеуетiн қалыптастыруға ықпал ету.
Ғылыми конкурстың іріктеу кезеңі халықаралық қағидалардың (Intel ISEF) талаптарына сәйкес — Ғылыми Рецензиялау Комитетімен (бұдан әрі – ҒРК) өткізіледі. ҒРК – Ғылыми конкурстың әр кезеңіндегі заңдары, қаулылары және ережелері бар ғылыми жұмыстардың, сертификаттардың, ғылыми зерттеу жоспарларының, экспонаттарының бағалануына жауапты білікті мамандар тобы болып табылады.
Ғылыми конкурсқа келесі жұмыстар ұсынылады:
- аталған ғылым саласындағы фактiлер, оқиғалар, құбылыстар және бұрын танылмаған, ерекше жақтары көрсетілген;
- мектеп тәжірибелерін жетiлдiруге, өндiрiстiк процесстердiң тиiмдiлiгiн арттыруға ықпал ететiн, практикалық міндеттерді шешуге жаңалықтар әкелетiн аппараттардың, модельдердің, құралдардың конструкциялары ұсынылған;
- әлеуметтiк-экономикалық мәселелерді шешуге бағытталған экономикалық-заңдыққа негiзделген компьютерлiк модельдер және жобалар.
Ғылыми конкурсқа келесі жұмыстар жіберілмейді:
- жарысқа кәмелетке толмағандар үшiн рұқсат етiлмейтiн аспаптармен жұмыстар, жануарларға қатігездік көрсетiлетiн эксперименттер, адам денсаулығы мен жануарлар үшiн зиян келтiретiн заттармен жүргізілетін жұмыстар (улы, радиоактивтiк, канцорегендік және мутагендік әсері бар зерттелмеген биологиялық белсендi қосылыстар, адам және жануарлар үшін патогенді немесе шартты патогенді заттар, микроағзалар, вирустар, iшiмдiк, никотин);
- республикалық жарыстарда бұрын қаралған және қорғалған.
Зерттеу жұмыстарын рәсімдеуге қойылатын талаптар:
- Жұмыс мәтiнi компьютерде басылып мынадай құрылымнан тұруы тиіс:
- титул парағы;
- мазмұны;
- абстракт (аннотация) қазақ немесе орыс тiлдерiнде (зерттеу жұмысының қай тiлде дайындалғанына байланысты), және ағылшын тiлiнде жазылады;
- кiрiспе;
- зерттеу бөлiмi;
- қорытынды;
- пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi;
- титул парағында мыналар көрсетiледi:
- жұмыс орындалған ұйымның толық атауы, қаласы, мектебi;
- автордың (бiрiккен автордың) тегi, аты, сыныбы;
- жұмыстың атауы;
- жұмыстың дайындалған бағыты, секциясы;
- жетекшiнiң тегi, аты, әкесiнiң аты;
- қаласы (жарыстың өтетiн жерi), жылы;
- Абстракт (аннотация) (250 сөзден артық емес) қамтылған жұмыстың қысқаша мазмұнын көрсетуі тиіс:
- зерттеудің мақсаты;
- гипотезасы;
- кезеңдерi, зерттеудiң реті;
- тәжірибенің әдiстемесi;
- зерттеудiң жаңалығы және дербестiк дәрежесi;
- жұмыстың нәтижесi және қорытындысы;
- нәтижелерді практикада қолдану салалары;
- кiрiспеде (2 беттен артық емес) мыналар келтіріледі: таңдалған зерттеу тақырыбының өзектілігі, осы жұмыстың мақсаты (мiндетi), қойылған мiндеттердi шешу әдiсi қысқаша көрсетiледi;
- жұмыстың зерттеу бөлiмi (20 беттен кем емес) жеке тараулардан (параграфтардан) тұрады және мыналарды қамтиды:
- осы жұмысты жүргізудің қажеттiлiгiне көз жеткiзуге және оның мақсатын (мiндетiн) құрастыруға мүмкіндік беретін таңдалған тақырып бойынша белгілі нәтижелерге талдама шолу жасау;
- қойылған мiндеттердi шешу әдiстерiн сипаттау;
- жұмыстың нәтижелері және оларды талқылау;
- суретті материалдар (сызбалар, кестелер, фотосуреттер, суреттер);
- пайдаланылған әдебиеттерге сiлтеменi төртбұрышты жақшада беру керек. Мәтiнде кездесетiн сiлтемелердің шығуына қарай, нөмiрлеу реті болуы керек;
- қорытынды (бір беттен артық емес) жұмыстың негiзгi нәтижелерi және олардың негiзiнде жасалған қорытындыларын, жұмыстың нәтижелерiн ғылыми және практикалық мақсаттарға пайдалану жөнiндегi ұсыныстарды қамтиды;
- пайдаланылған әдебиеттер жұмыс соңында жалпы тiзiммен мынадай тәртiпте берiледi:
- автордың тегi және қысқартылған аты-жөнi;
- мақаланың және журналдың аты (журналдағы мақалалар үшiн);
- журналдың, кiтаптың аты;
- басып шығарылған орны және баспасы (кiтаптар үшiн);
- басылған жылы, шығу нөмiрi, бетi;
- Әрбiр жұмыста таңдалған тақырыптың өзектілігі, автордың жұмысқа сiңiрген жеке еңбегi, жұмыстың кемшiлiктерi және нәтижелерiн әрi қарай пайдалану жөнiндегi ұсыныстары көрсетілген жетекшiнiң пiкiрi қоса берілуі керек;
- Төртiншi кезеңге (баяндамаға) 135х125 шаршы сантиметр көлемдегi стендке орналастыру үшін демонстрациялық материалдарды жасау ұсынылады.
Стендті рәсімдеуге қойылатын талаптар:
- стендтің жоғарғы жағына көлденеңінен абстракт, қатысушының аты, жасы, мектептің, ауылдың/қаланың, облыстың атауы қою қажет.
- стенд материалдары жұмыстың мазмұнын көрсетеді, эстетикалық рәсімделеді, кестелерді, фотосуреттерді, суреттерді, диаграммаларды, қорытындыларды қамтиды.
- мазмұнды дайындау кезінде жоба авторы алған нәтижелерді ұсынуға басты назар аударылады.
Ғылыми жетекші алынған нәтижелердің дұрыстығын және дұрыстығын қамтамасыз етеді, бұл жұмыста дипломдық жұмыстардан, магистрлік және кандидаттық диссертациялардан, ғылыми ұжымдардың есептерінен алынған нәтижелер жоқ. Оқушы өз бетінше зерттеу іс-әрекетінің жаңа білімі мен дағдыларын игере отырып, өз бетінше жұмыс істей алуы тиіс.
«Дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығы Қазақстандық Интернет Олимпиадалар ақпараттық порталымен бірлесе отырып, талантты педагогтарды анықтау және оларды қолдау, ынталандыру, мұғалімдердің іскерлік шеберліктерін арттыру мақсатында «Дарын» РҒПО Кубогына республикалық қашықтық олимпиадаларын (бұдан әрі – олимпиада) өткізеді.
Ғылыми конкурс төрт кезеңде өткізіледі:
- бірінші кезең (мектеп, аудандық) — білім бөлімдері;
- екінші кезең (іріктеу алдындағы) – облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының білім басқармалары, республикалық білім беру ұйымдары (бұдан әрі – ББҰ), «Назарбаев Зияткерлік мектептері» автоматтық білім беру ұйымы (бұдан әрі – «НЗМ» ДББҰ), «Республикалық физика-математикалық мектебі» коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «РФМШ» КеАҚ) екі турда:
- бірінші тур – жобаны қорғау;
- екінші тур – осы Қағидаларға қосымшада көрсетілген жалпы білім беретін пәндер бойынша республикалық ғылыми жобалар конкурстары өткізілетін пәндер тізбесіне сәйкес оқыту тіліне сәйкес бейіндік пәнді тереңдетіп оқыту бағдарламасы бойынша тестілеу.
Әдістемелік кеңес жасаған тесттер 60 сұрақтан тұрады (120 балл), оларды орындауға 2 астрономиялық сағат беріледі.
Үшінші кезеңге тестілеу балдарының жалпы санынан кемінде 50% балл жинаған іріктеу алдындағы кезеңнің екінші турына қатысушылар жіберіледі. Командалық жұмысты үшінші кезеңге жіберу үшін өту баллы жұмыс авторларының жинаған балдарының орташа арифметикалық саны болып табылады.
- үшінші кезең (іріктеу) — жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндер бойынша «Дарын» РҒПО және қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндер бойынша облыстық білім беру ұйымдары (алдын ала сараптама).
Ғылыми конкурстың төртінші кезеңіне ең көп балл жинаған үшінші кезеңнің жүлдегерлері жіберіледі;
- төртінші кезең (республикалық) — Республикалық ұйымдастыру комитеті (жобаларды қорғау).
үшінші кезең – іріктеу, жобаны алдын ала сараптауды қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша облыстық білім беру ұйымдары өткізеді, жаратылыстану-математика бағыты бойынша «Дарын» РҒПО өткізеді;
төртінші (қорытынды) кезең – республикалық – жобаны қорғау.
Ғылыми конкурстың облыстық кезеңінің жеңімпаздары I, II және III дәрежелі дипломдармен марапатталады
Республикалық кезең жеңiмпаздарының саны әр секция және әр жоба бойынша Ғылыми конкурстың республикалық кезеңіне қатысушылардың жалпы санының 45 %-ын құрайды.
Ғылыми конкурстың республикалық кезеңінің жеңімпаздары І, II және III дәрежелі дипломдармен марапатталады. І, II және III дәрежелі дипломдар саны мынадай үйлесімдікпен анықталады: III дәрежелі дипломдармен жеңімпаздардың 50%-ы, II дәрежелі дипломдармен 30%-ы, І дәрежелі дипломдармен 20%-ы марапатталады.
Республикалық кезең жеңімпаздарының саны қазылар алқасының шешімі бойынша, егер бірнеше қатысушы жүлделі орындарды анықтау үшін қажетті төменгі деңгейге сәйкес келетін бірдей ұпай жинаған жағдайда көбейеді.