Қазақстандағы ҰБТ: дайындық және өткізу тәртібі
Жыл сайын Қазақстанда жалпы білім беретін мектептердің түлектерін Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) өтеді. 2017 жылдан бастап түлектер мыналарды тапсыратын болады:
1. Мектептердегі емтихандар (орта білім және “Алтын белгі” алу үшін).
2. ҰБТ, ЖОО түсу үшін емтихандар функцияларын және мемлекеттік гранттарды тарату жүйелерін орындайтын болады.
ҰБТ ағымдағы жылы жалпы орта білім берудің білім беретін оқу бағдарламаларын меңгерген, меншік нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, ағымдағы оқу жылында ҚР жоғары оқу орындарына түсуге ниет білдірген мектеп түлектері үшін өткізіледі.
Егер мектеп түлегі қазақстан қазақстандық институт немесе университетке түспеймін деп немесе шетелде оқимын деп қандай да бір шетел университетеіне түсемін деп шешсе, ол ҰБТ-ге бармауға құқығы бар.
Мектептерде пәндер бойынша қорытынды аттестаттау өткізіледі:
- Ана тілі және әдебиет (жазбаша, эссе нысанында).
- Орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқыту мектептеріндегі қазақ тілі. Қазақ тілінде оқыту мектептеріндегі орыс тілі (тестілеу).
- Қазақстан тарихы (ауызша емтихан).
- Алгебра және талдау бастамалары (жазбаша).
- Таңдау бойынша пән (физика, химия, биология, география, геометрия, дүниежүзі тарихы, әдебиет, ақпараттану, шет тілі (ағылшын, француз, неміс) тестілеу нысанында.
Қорытынды аттестатауды өткізу тәртібі
| Пәні | Емтихан нысаны |
| Ана тілі және (оқыту тілі) | Жазбаша емтихан — эссе |
| Орыс, өзбек, ұйғып және тәжік тілді оқыту мектептеріндегі қазақ тілі.Тестілеу | Тестілеу |
| Қазақстан тарихы (оқыту тілінде) | Ауызша емтихан |
| Алгебра және талдау бастамалары | Жазбаша емтихан |
| Таңдау пәні (физика, информатика, Геометрия, химия, Биология, география, дүниежүзі тарихы, әдебиет, шет тілі (ағылшын, неміс, француз) | Олардың оқыту саласын ескерумен тестілеу (қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыты) |
ҰБТ өткізу тәртібі
ҰБТ тапсыруға жалпы білім беретін мектептердің барлық түлектері жіберіледі.
ҰБТ форматы 20 тапсырмадан тұратын 2 міндетті пәнді қамтитын 2 блоктан тұрады:
- математикалық сауаттылық
- оқу сауаттылығы (жалпылау, салыстыруды тексеру және т.б.)
- Қазақстан тарихы
және 30 тапсырмадан 2 салалық пән:
- математика және физика;
- математика және география;
- тарих және география;
- биология және химия;
- биология және география;
- шет тілі және тарих;
- оқу тілі және әдебиет және тарих;
- география және шет тілі;
- химия және физика;
- тарих және Адам.Қоғам.Құқық.
Тапсырманы дұрыс орындау үшін баға: ұсынылған бесеуден бір дұрыс жауапты таңдаумен – 1 балл, ұсынылған бірнеше дұрыс жауапты немесе біреуін таңдаумен – 2 балл.
Оқу сауаттылығы бойынша тапсырма келесі шеберліктерді тексеруге бағытталған: жалпылау, салыстыру, саралау және т.б. Сауаттылықты тексеруге тапсырмалар БҰТ енгізіледі, себебі ЖОО оқу кезінде талапкерге әр түрлі көздермен жұмыс істеу, осы көздерді талдау, осы көздерден ақпаратты салыстыру және тұжырымдар жасау. Осы дағдылар түлекке жоо оқу барысында қажет болады.
Салалық пәндер ұсынылғандардың ішінен бірнешеуін таңдаумен 10 тапсырма және ұсынылған бесеуінен біреуін таңдаумен 20 сұрақтан тұратын болады.
Салалық пәндерді тестілеудегі жауаптардың бірнеше нұсқалары талапкерлердің нақты тақырыпты қаншалықты жақсы білетінін тексеруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ жауаптардың бірнеше нұсқалары бар тестілеу жауаптарды «жаттауға» және оймен болжауға кедергі жасайды.
Барлығы 120 сұрақ. Тестілеуді өткізу уақыты 3 сағат 50 минутты құрайды. Ұлттық Жоғарғы оқу орындарына өту баллы — 50 балл. Максималды балл — 140 (салалық пәндер бойынша бірнеше дұрыс жауаптар есебінен). Шығармашылық дайындықты талап етілетін мамандықтарға түсуші адамдар үшін ең жоғары балл саны — 120 балл.
Тестілеуге қатысуға өтініштер қабылдау 10 наурыздан 10 мамырға дейін қабылданады. ҰБТ өткізу мерзімдері — 20 маусымнан 1 шілдеге дейін.
Шектік балл жинамаған талапкер ҰБТ-ны ақылы түрде қайта тапсыра алады. ҰБТ-ны қайта тапсыру 2242 теңге тұрады.
Егер талапкер дәлелді себеппен ҰБТ тапсыруға қатыспай өзінің пунткінде тестілеуді тапсыра алмай қалса, ол комиссияның рұқсатымен келесі күні басқа пунктіге келіп оны сонда тапсыра алады.
«Алтын белгi» иегерлері, жалпы білім беретін пәндер және ғылыми жобалар бойынша халықаралық олимпиада жеңімпаздары ҰБТ жалпы негіздерде тапсырады, бұнда егер олардың нәтижелері жоғарыда айтылған марапаттары жоқтармен тең болса гранттар алуда басымдылыққа ие болады. 5 халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздарына және жүлдегерлеріне арнайы гранттар бөлінетін болады.
Өтініш бланкін түлектің өзі оқитын мектепте жүргізіледі. Түлектің Т.А.Ә. ҰБТ нәтижелері туралы сертификатқа толтыру жеке куәлігі, паспорты немесе туу туралы куәлік бойынша жүргізіледі. ҰБТ нәтижелері туралы сертификатқа түлекті Т.А.Ә. толтыру жеке куәлік, паспорт немесе туу туралы куәлік бойынша жүргізіледі. 16 жасқа толмаған және жеке басын куәландыратын құжаты жоқ түлектерге мектеп директоры мектеп мөрімен расталған түлектің фотосуреті бар анықтама береді.
ҰБТ тапсыру кезінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға жеке көмекшіні, ымдау тілі маманын ұсынады.
ҰБТ жүргізу кезіндегі тәртіп
Тестілеудің басталуы көп жағдайда сақталуы тиіс тәртіпке байланысты. Басқаша жағдайда түлекке нәтижелерді жою немесе жоққа шығару қаупі төнеді. Тестілеуді тапсыру кезінде түлектің сақтауы тиіс ерекше маңызды сәттерді атап өтеміз.
Түлекке:
- сөйлесуге;
- бір орыннан екінші орынға ауысуға;
- емтихан материалдарымен алмасуға;
- көшіруге;
- дәрісханаға шпаргалкаларды және басқа әдістемелік әдебиетті, калькулятор, фотоаппарат, мобильдік байланыс құралдарын пайдалануға және енгізуге рұқсат етілмейді.
Түлектің анықталған фактіні бұзуы жағдайында тексеруші Түлекті дәрісханадан шығару және тыйым салынған заттарды анықтау актісін құрастырады. Әрі қарай тексеруші мемлекеттік комиссия төрағасына түлектердің ережелерді бұзу айғағы туралы хабардар етіледі.
Емтихан материалдарын тестілеуге бөлінген уақытта түлек тапсырудан бас тартқан жағдайда оның жұмысы өңделмейді сондай-ақ тестілеуге берілген уақыт аяқталған кезде бітіруші емтихан материалдарын тапсырудан бас тартқан фактіні тіркеу туралы акт құрастырылады.
Түлектің нәтижелерді жоюы және күшін жоюы туралы шешім қабылданған жағдайда ол өзі оқыған мектепте дәстүрлі емтихан нысанында қорытынды аттестатауды тапсырады. Бұнда ол ағымдағы жылы ЖОО түсу құқығынан айрылады.
ҰБТ апелляциялық комиссиясы
Тестілеу кезінде бірнеше мәрте тест тапсырмаларының сәйкессіздігі айғақтары немесе тестілеу нәтижелерін есептеудегі техникалық ақаулар анықталады. Түлек үшін әр балл маңызды болғандықтан бірыңғай талаптарды сақтауды қамтамасыз ету және тест тапсырмаларын бағалауда даулы мәселелерді шешу, тестілеу кезінде ҰБТ қатысушыларының құқықтарын қорғау мақсатында апелляциялық комиссиялар құрылады.
Аппеляциялық комиссияның төрағасы және құрамы білім саласындағы уәкілетті органның бұйрығымен бекітеледі. Апелляциялық комиссия түлекке балдарды қосу туралы ұсыныстардың негізділігін қарайды және түпкілікті шешімді қабылдайды.
Өз қызметтерін орындау мақсатында аппеляциялық комиссия түлектердің жауап парақтарының көшірмелерін, ҰБТ ережелерін сақтау туралы мәліметтерді сұратады және алады.
Аппеляциялық комиссияның шешімі хаттамамен рәсімделеді, оған төраға және комиссияның барлық мүшелері қол қояды.
Апелляциялық комиссияның құрамына мемлекеттік комиссияның мүшелері және басқа адамдар, ағымдағы жылы ҰБТ өтетін балалар кіре алмайды.
Апелляциялық комиссия тест тапсырмаларының мазмұны және техникалық себептер бойынша тестілеуге қатысушылардан өтініштерді қабылдайды және қарастырады, түлекке балдарды қосу туралы ұсыныс енгізеді және оны аппеляцияның нәтижелері туралы хабардар етеді.
Аппеляцияға өтінішті апелляция комиссиясы төрағасының атына тестілеуге қатысушының өзі береді. Тест тапсырмаларының мазмұны және техникалық себептер бойынша өтініш тестілеу нәтижелерін жариялағаннан кейін келесі күні күндізгі 13.00-ге дейін қабылданады және апелляциялық комиссия 1 күн ішінде қарайды. Өтініш берушіде өзімен бірге жеке басты куәландыратын құжат және ҰБТ рұқсаттама болу керек.